از حیوان انگاری تا تخریب ساختار زبان نمایشی : (عدم)‌معنا نزد بکت از خلال ملاحظاتی بر دریافت نمایش‌نامه‌های او در ایران

چکیده تئاتر آبزورد (پوچ‌گرای) ساموئل بکت، بی‌بدیل و فلسفی‌ترین در نوع خود میان همۀ آثار نمایشی پست‌مدرن فرانسه‌زبان، گفتمانِ انسانی‌است ترسیده و مصیبت‌زده که، متاثر از خشونت‌های غیر‌قابل توصیف جنگ خانمان‌سوز جهانی دوم، به‌شدت در هستی ”احساس دل‌زدگی و بی‌معنایی“ می‌کند. بِکت شخیصیت‌های سال‌خورده و علیل خود را در مرز بین هستی و نیستی ترسیم و به هر بیان ممکن این نکته را به ذهن مخاطب متبادر می‌سازد که در آن، جز اندکی دلقک‌بازی با کلامی الکن و بی‌سرانجام، ” اتفاق (خاصی)“ نمی‌افتد. این پدیده در نگاه منتقدین تئاتر پست‌مدرن غربی زادۀ مفهوم وجودی- فلسفی بزرگی چون ” انسان‌زدایی“ است که در نهایت به ساختار‌شکنی فکری و تخریب زبان نمایش می‌انجامد. بِکت با برجسته‌ کردن ویژگی مینی‌مالیستی و استحاله‌پذیری شخصیت‌ها، کلام آنها و اشیاء نمایشی خود، (Peter Brook, 1977)، تماشاچی- خواننده را به تامل در واپسین لحظات حضور این بی‎خانمان‌ها در صحنۀ نمایش (هستی) از ورای درانتظار گودو، پایان بازی و روزهای خوش فرا می‌خواند. آنچه در این بازی به اصطلاح پوچ بیش از همه جلب نظر می‌کند، القاء بی‌هویتی انسان معاصر (از ورای جسم مریض و از کارافتاده شخصیت‌ها)، بی‌معنایی هستی، اضمحلال اندیشه و معناگریزی زبان است که خود محل بحث و بررسی در پژوهش حاضر خواهد بود. اما این معناگریزی را می‌توان نوعی کنایه‌ به هنر از جانب بِکت در نظر گرفت که درصدد است با تعریف مجدد از حقیقت و هنر که سودای انعکاس این حقیقت را دارد، آن را از بن‌بستی که در آن قرار گرفته رهایی بخشد. نکته‌ای که خوانش ما از پژوهش-هایی که در ایران در زمینۀ این آثار صورت گرفته و بنا به فراخور هر مورد به آنها اشاره خواهیم کرد آن را تأیید می‌کند.